Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie są najwyżej położoną częścią Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.
To również najstarsze góry tworzące pasma, czyli łańcuchy górskie. Góry Świętokrzyskie są również najciekawsze geologicznie i paleontologicznie spośród wszystkich gór na obszarze Polski. W skład Gór Świętokrzyskich wchodzi zatem sześć pasm. Są one położone równolegle do siebie, biegnąc z zachodu na wschód. Główną oś stanowi ciąg pasm o długości ok. 70 km.

Pasma Gór Świętokrzyskich:

• • Pasmo Dobrzeszowskie,

• • Pasmo Oblęgorskie,

• • Wzgórza Tumlińskie,

• • Pasmo Masłowskie,

• • Łysogóry,

• • Pasmo Jeleniowskie.

Pasmo Jeleniowskie Gór Świętokrzyskich

Pasmo Jeleniowskie to część Gór Świętokrzyskich położona na wschód od Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Jego granicę stanowi dolina rzeki Słupianki na zachodzie, na wschodzie ogranicza je Wyżyna Sandomierska. Pasmo Jeleniowskie zbudowane jest w większości z kwarcytów kambryjskich. Zobaczyć można tu gołoborza, czyli gruzowiska (rumosze) skalne charakterystyczne dla Gór Świętokrzyskich. Największe z nich znajduje się pod galerią widokową na Łyścu (595 m n.p.m.). Gołoborza chronione są także w rezerwatach przyrody nieożywionej: „Małe Gołoborze” pod Szczytniakiem i „Góra Jeleniowska”. Objęte są one ochroną częściową.

Dominuje tutaj mieszany las jodłowo-bukowy, który będąc dobrą kryjówką, odegrał bardzo ważną rolę w czasie powstania styczniowego oraz II wojny światowej. W okresie powstania styczniowego w miejscowych lasach obozowały oddziały pułkownika Karola Kality „Rębajły”. Podczas II wojny światowej Pasmo Jeleniowskie było kryjówką dla oddziałów partyzanckich AK i GL.

Najwyższym wzniesieniem Pasma Jeleniowskiego jest Szczytniak (554 m n.p.m.), na którego szczycie znajduje się rezerwat przyrody o tej samej nazwie. Chroni on fragment pierwotnej puszczy bukowo-jodłowej oraz gołoborze.

Innym wzniesieniem Pasma Jeleniowskiego jest Góra Jeleniowska (533 m n.p.m.), na której zboczu również znajduje się gruzowisko skalne. Przez Pasmo Jeleniowskie przebiega Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego koloru czerwonego.

Ze względu na swoje wartości krajobrazowe, geologiczne i florystyczne pasmo Jeleniewskie wraz z otaczającym je obszarem podgórskim znalazło się w obrębie Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego. Park ten, o powierzchni 4.3 ha jest jednym z najmniejszych, ale zarazem najciekawszych polskich parków krajobrazowych.

I choć najwyższe wzniesienia pasma – Szczytniak (554 m n.p.m.) i Góra Jeleniowska (533 m n.p.m.) – nie są zbyt wysokie, a doliny rzek Dobruchny i Pokrzywianki – dość płaskie, Park posiada mimo wszystko górski charakter.

Pasmo Masłowskie Gór Świętokrzyskich

Pasmo Masłowskie – pasmo Gór Świętokrzyskich, położone między doliną rzeki Sufraganiec na północnym zachodzie i przełomem Lubrzanki na południowym wschodzie.

Najwyższe wzniesienia: Klonówka – 473 m n.p.m., Wiśniówka – 470 m, Krzemionka – 389 m. Pasmo Masłowskie składa się z kwarcytów i łupków kambryjskich. Zachodnia część pasma znacznie zalesiona, wschodnia – prawie całkowicie bezleśna. Grzbiet Klonówki skalisty, pokryty suchymi wrzosowiskami. Na innych stokach często pola uprawne i wysoko położone wsie: Masłów Drugi i Klonówka. Na stokach Wiśniówki znajduje się, zalany wodą kamieniołom piaskowców kwarcytowych.

Pasmo Masłowskie przecina droga szybkiego ruchu S7 oraz zachodnia obwodnica Kielc.

Pasmo Łysogórskie Gór Świętokrzyskich

Góry Świętokrzyskie wyróżniają się spośród innych ogromną różnorodnością geologiczną.
Warto zauważyć, że na tym stosunkowo niewielkim obszarze występują niemal wszystkie skały ery paleozoicznej, mezozoicznej i kenozoicznej. Góry Świętokrzyskie należą do gór zrębowych, tak jak Góry Harzu, czy Szwarzwald i są ograniczone uskokami, wzdłuż których zostały podniesione w stosunku do otaczającego je terenu. Mają co najmniej 300 milionów lat i pochodzą z okresu geologicznego zwanego karbonem.

Najwyższym pasmem są Łysogóry: ok. 25 km długości z Łysicą i Skałą Agaty (614 m n.p.m) i Świętym Krzyżem (595 m n.p.m), zwanym również Łysą Górą lub Łyścem. Pasmo rozpoczyna się na północnym zachodzie od przełomu rzeki Lubrzanki, a kończy na południowym-wschodzie w okolicach Nowej Słupi.

Świętokrzyski Park Narodowy

Wspaniałą i dziką przyrodę Łysogór chroni Świętokrzyski Park Narodowy, który powstał w 1950 roku, choć najcenniejsze fragmenty pasma (Góra Chełmowa) zostały objęte nadzorem jako „teren prawem chroniony” już w 1924 roku. Dziś powierzchnia Parku wynosi 7687 ha.

Osobliwością geologiczną Łysogór są podszczytowe rumowiska skalne, zwane gołoborzami. Powstały one w czasie czwartorzędowych zlodowaceń, w chłodnym klimacie plejstocenu, wskutek rozpadu starych kambryjskich piaskowców kwarcytowych, budujących wysoką niegdyś grań świętokrzyską. Przypuszcza się, że kiedy lądolód skandynawski pokrył prawie całą Polskę, świętokrzyskie szczyty wynurzały się ponad jego powierzchnię tworząc tzw. Nunataki (nunataq – w języku Inuitów – „czarna skała”). To właśnie one podlegały najintensywniejszym procesom niszczącym, spotęgowanym dodatkowo przez prawie całkowity brak szaty roślinnej.

Średnia temperatura w plejstocenie oscylowała wokół 0°C, powodując wielokrotne zamrażanie
i rozmrażanie wody, wnikającej w drobne spękania i szczeliny w warstwach kwarcytów. Lód zwiększając swoją objętość, powodował stopniowe rozszerzanie szczelin i w końcu rozpad skały na bloki. Po ustąpieniu lądolodu na gołoborza zaczęła stopniowo wkraczać roślinność. Za mchem i porostami, które gromadzą wilgoć i zapoczątkowują proces powstawania gleby, na gruzowisko skalne wkraczały kolejno: paprocie, krzewy jagodowe, jarzębiny, leśne maliny, a następnie świerki i jodły. Proces ten trwa do dziś, a powierzchnia gołoborzy z roku na rok, niestety maleje. Nazwa łysogórskiego pasma pochodzi właśnie od niepokrytych lasem, łysych, skalnych połaci. Również termin „gołoborze” jest określeniem regionalnym i oznacza miejsce „gołe” od boru.

Gołoborza Gór Świętokrzyskich:

• • najbardziej znane jest gołoborze na Świętym Krzyżu, noszące imię prof. Romana Kobendzy, pierwszego botanika, który zbadał roślinność świętokrzyskich gruzowisk skalnych, jak i odkrył stanowisko modrzewia polskiego na Górze Chełmowej (OOŚ ŚPN).
  • Gołoborza zobaczymy również w rezerwatach przyrody nieożywionej: „Małe Gołoborze” pod Szczytniakiem i „Góra Jeleniowska” w Paśmie Jeleniowskim.

• • Jedno z najczęściej odwiedzanych gołoborzy znajduje się na północnym zboczu Łysicy (tzw. Zamczysko) na 613 m n.p.m.

Słowiańskie Góry Świętokrzyskie

Około X wieku, Łysa Góra stanowiła prawdopodobnie ośrodek kultu pogańskiego.
Jego pozostałością jest kamienny wał kultowy, otaczający szczyt Świętego Krzyża. Zbudowano go
z dwóch części, mających kształt podków. Łączna długość wałów wynosi ok. 1,5 km, a wysokość dochodzi do 2 metrów. Usypane zostały z występujących tu licznie bloków piaskowca kwarcytowego. Wejście na teren zamknięty wałem, znajduje się w pobliżu wierzchołka, przy Królewskiej Drodze z Nowej Słupi do klasztoru. Prace nad budową wału przerwano najprawdopodobniej po przyjęciu chrześcijaństwa.

Do dziś istnieją legendy o odbywających się na szczycie góry sabatach czarownic. Zgodnie z tymi legendami czarownice z różnych, nawet odległych stron Polski, przybywają tu na miotłach. Również powstanie gołoborzy bywa przypisywane czarownicom, diabelskim pomocnikom i ich tajemnym mocom.

Przy okazji polecam ciekawy LINK